TEHNOLOGIJA ODGAJIVANJA SELEKCIONISANIH MATICA U APICENTRU

Dipl. ing. Predrag Stojanović
Apicentar, Beograd, Srbija

Uvod

 
Za dobijanje matica za sopstvene potrebe pčelari od davnina koriste matičnjake koje pčele spontano grade. U drugoj polovini devetnaestog veka, sa otkrićem košnice sa pokretnim saćem i unapređenjem tehnologije pčelarenja, javila se potreba za većim brojem matica u vreme kada su najpotrebnije. Zbog toga su intenzivirana nastojanja da se pčele navedu da grade matičnjake i odgajaju matice pod većom kontrolom pčelara. Osmišljeno je, usavršeno i publikovano mnogo metoda odgajivanja matica. U osnovi sve metode koriste prirodni nagon obezmatičenih pčela da grade matičnjake i odgajaju matice od mladih radiličkih larvi. Odgajivanje „dobrih“ matica podrazumeva obilnu i adekvatnu ishranu larvi od izvodjenja do zatvaranja matičnjaka. Ali, bez obzira na primenjeni metod i kvalitet odgajivanja, ne mogu se očekivati dobri rezultati bez dobrog početnog genetskog materijala.

Neki načini odgajivanja matica, poput Milerovog (Miller) ili Alejevog (Alley), su pogodni za pčelare koji žele da obezbede matice za potrebe samo sopstvenog manjeg pčelinjaka. Odgajivanje velikog broja matica danas je gotovo isključivo zasnovano na Dulitlovoj (Doolittle, 1915) metodi. Na ovoj metodi bazirana je reprodukcija selekcionisanih matica na pčelinjacima Apicentra i kooperanata i to sukcesivno u više istovetnih proizvodnih ciklusa. Proizvodni ciklus počinje stavljanjem majke matice u izolator, a završava se sakupljanjem, obeležavanjem i otpremanjem njenih sparenih ćerki. Majka matica se odabira na osnovu rezulatata dvogodišnjeg testiranja u okviru programa linijske selekcije. Njen identitet se uvek može pouzdano utvrditi na osnovu broja sa pločice odgovarajuće boje kojom je obeležena.

Svaki proizvodni ciklus se odvija kroz više faza : priprema za odgajivanje matičnjaka, dobijanje odgovarajućih larvi, presađivanje larvi, započinjanje, dogradnja, inkubiranje matičnjaka i sparivanje mladih matica.

 

Pripreme za odgajivanje matica
U pripremne radnje spadaju : dezinfekcija i postavljanje izolatora u pčelinje društvo sa maticom majkom, izrada početaka matičnjaka, dezinfekcija pribora za presađivanje, stvaranje optimalnih uslova u prostoru za presađivanje, obezbeđivanje svežeg mleča i polena, odabir odgajivačkih društava, dezinfekcija inkubatora i popravka i dezinfekcija oplodnjaka.

Larve za presađivanje se mogu dobiti i na druge načine, ali je najefikasnija i najpouzdanija upotreba izolatora. Zbog toga se jedan nastavak na društvu sa odabranom majkom maticom zamenjuje nastavkom u koji je umetnut izolator. To je ustvari matična rešetkam koja okružuje tri središnja okvira sa četiri strane (levo, desno, dole i gore).

Počeci matičnjaka se prave drvenim kalupom od najčistijeg voska koji potiče od građevnjaka ili mednih poklopčića, tako da nije bio izložen delovanju hemikalija. Počeci se učvršćuju na male drvene podloge voskom zalepljene na letvice koje se umeću u za to prilagođene LR okvire. Jedan okvir nosi dve letvice sa po 11 do 12 početaka matičnjaka.

Ako se presadjivanje vrši metalnom, prohromskom iglom za svaki proizvodni ciklus se obezbeđuje svež matičin mleč presađivanjem nešto starijih larvica. Postupak je u osnovi isti kao kod presađivanja u cilju reprodukcije matica. Ako se presadjuje kineskom iglom tada dodatni mleč nije potreban.

Za započinjanje i dogradnju matičnjaka u Apicentru se angažuje oko 50 pčelinjih društava. Za te potrebe se odabiraju najjača društva sa kvalitetnim dvogodišnjim maticama, prvenstveno na osnovu količine pčela i legla posle 2 prolećna pregleda.

Dobijanje larvi
Četiri dana pre presađivanja u izolator sa maticom majkom se kao središnji stavlja prethodno ispolirani sat tamnije boje sa pravilno izgarđenim radiličkim ćelijama. Ćelije krajnjih okvira troramnog izolatora su popunjene polenom i medom. Tako je matica prinuđena da polaže jaja u ćelije samo jednog okvira. Sutradan je središnji sat gotovo potpuno zaležen. Tri dana nakon polaganja jaja pucaju i izvode se larvice koje su jednake starosti. Da bi bile dobro hranjene od samog izleganja ovo društvo je obilno obezbeđeno polenom i medom. Dodatno se prihranjuje polenskom pogačom, a po potrebi i sirupom.

Presađivanje larvi
Na dan presađivanja, ujutru okviri sa počecima matičnjaka se stavljajau u pčelinja društva rastavljena za prijem presadjenih larvi, da ih pčele ispoliraju. Poslepodne, neposredno pre presađivanja se unose u prostoriju za presađivanje, kao i okvir sa larvicama iz izolatora. Prostorija za presađivanje je čista, topla, dobro osvetljena i sa visokom vlažnošću vazduha. Pribor za presađivanje se dezinfikuje. Tankim drvenim štapićem u centar dna početka matičnjaka se stavlja kapljica čistog, svežeg matičinog mleča. Potom se savijeni kraj metalne igle za presađivanje podvuče ispod larvice, sa njene leđne strane. Larve pogodne za presađivanje leže na posteljici od mleča koji pokriva najmanje polovinu dna ćelije i stare su dvanaest do osamnaest sati. Zajedno sa larvicom i što više mleča vrh igle se podiže naviše i kroz sredinu iznese iz ćelije. Odmah se unosi u početak matičnjaka kroz njegov centar do već postavljene kapljice mleča. Vrh igle se pritisne kroz kapljicu do dna i povuče unazad i naviše. Larvica ostaje da pliva na vrhu kapi. Potopljena ili izokrenuta larvica se odbacuje i zamenjuje novom.
Upotreba kineske igle pojednostavljuje proces presađivanja. Nije potrebno obezbediti mleč za presađenu larvu, jer se on zahvata i prenosi u početak matičnjaka kineskom iglom zajedno sa larvicom.

Izgradnja matičnjaka
Nega, odnosno obilna i kvlitetna ishrana presađenih larvi je od presudnog značaja u odgajivanju matica. Najkritičniji period je 24 do 36 sati po presađivanju. Taj period je poznat kao „započinjanje“, a 60 do 72 sata pre poklapanja kao „dogradnja“ matičnjaka. Nakon poklapanja tarje period „inkubiranja“. Započinjanje matičnjaka se obavlja u obezmatičenim društvima-starterima. Starteri mogu biti zatvoreni, poput „rojevnog sanduka“, ili sa slobodnim izletom pčela. Za dogardnju matičnjaka se koriste posebna društva-bilderi sa ili bez matice u više varijanti. Proces započinjanja i dogradnje matičnjaka može da se objedini u jednom društvu sa maticom. U tom slučaju broj započetih matičnjaka ne može biti tako veliki kao kod klasičnog startera.
 
 

  
Jedna varijacija te metode, koja se pokazala najpogodnijom u našim uslovima, se koristi u Apicentru. Na dan presađivanja, ujutro, odabrana društva za odgajivanje se dele na dva dela. Jedan nastavak LR košnice se izmiče neposredno iza same košnice na rezervnu podnjaču. Drugi nastavak ostaje na originalnom mestu košnice. Pri prvom rastavljanju odgajivačkog društva u sezoni maticu stavljamo u nastavak iza, i ona u tom nastavku ostaje do god to društvo koristimo kao odgajivačko. Preko ovog nastavka se stavlja matična rešetka, novina kao izolator i rezervni krov. Pri svakom narednom rastavljanju samo vodimo računa da sa okvirima legla koje uzimamo ne prebacimo i maticu u prednji nastavak. Pčele koje izleću iz ovog dela košnice, osim onih kojima je to prvi izlet, vraćaće se u nastavak ispred. Sa maticom će ostati samo mlade pčele. Zato prilikom uzimanja okvira sa leglom i pčelama treba voditi računa da se ovaj deo društva ne oslabi previše.

 

Prijem presađenih larvica i započinjanje matičnjaka se odvija u obezmatičenom delu, koji ostaje na originalnom mestu košnice, a ispred dela sa maticom. Ovaj deo košnice se aranžira na sledeći način: U sredinu nastavka se stavlja okvir sa počecima matičnjaka koje pčele treba da poliraju. Do njega dolaze dva okvira sa mešovitim, poklopljenim a po obodu starijim otvorenim leglom. Otvoreno leglo treba da privuče mlade pčele. Zatim dolaze dva okvira sa poklopljenim leglom, po jedan levo i desno. Poklopljeno leglo je izvor toplote. Do njih, prema krajevima, se stavljaju okviri sa polenom i medom. Kao krajnji okvir sa jedne strane se umeće ram hranilica i napuni šećernim sirupom kome je dodat mineralno vitaminski kompleks. Malim otvorom na ovoj hranilici, pčelalma je ograničen pristuo sirupu. Tako se obezbeđuje kontinuirani stimulans bez obzira na pašne prilike. Kada je unos nektara intenzivniji jedan okvir meda se zamenjuje građevnjakom ili satnom osnovom, da pčele ne bi gradile satće između matičnjaka. U ovaj nastavak se pored pripadaujćih pčela na okvirima sa leglom, medom i polenom dodatno stresu mlad pčele sa jednog do dva okvira iz drugog nastavka. Preko satonoša se stavlaj polenska pogača. Na taj način pčele su prinuđene da konzumiraju polen. To ima veliku važnost za njihovu sposobnost da kvalitetno i obilno hrane presađene larvice.

 

Poslepodne, neposredno pre presađivanja vadi se okvir sa ispoliranim počecima matičnjaka i odmah po presađivanju se vraća u sredinu obezmatičenog dela odgajivačkog društva. Posle 24 sata dva rastavljena dela odgajivačkog društva se spajaju. Telo sa maticom se podbacuje ispod tela sa započetim matičnjacima na mestu na kome je košnica bila i pre rastavljanja. Između gornjeg i donjeg tela, dela sa maticom i dela sa započetim matičnjacima, nalazi se matična rešetka koja ima leto. Tako trutovi iz gornjeg nastavka mogu da izleću i eventualno učestvuju u sparivanju matica. Ustvari to je “polumatična rešetka”, odnosno tabla lesonita sa matičnom rešetkom u središnjem delu, veličine oko 15x20 cm. Ovako redukovana rešetka bi trebalo da oslabi uticaj matice i njenih feromana u gornjem telu, u kome se odvija odgajivanje matičnjaka.

Petog – šestog dana od presađivanja vrši se pregled gornjeg nastavka kako bi se uočili i uklonili “divlji”, odnosno matičnjaci koje su pčele izgradile na okvirima sa leglom. Tom prilikom se evidentira broj započetih izgrađenih matičnjsaka od presađenih larvi. Kontrola broja prihvaćenih larvica se može vršiti i prilikom spajanja odgajivačkih društava, ili dan kasnije. Matičnjaci dobro hranjenoih larvi su izduženi ili „izvučeni“ novim voskom i skoro do pola ispunjeni matičninom mleči. Ukoliko nismo zadovoljni brojem započetih matičnjaka možemo izvršiti dodatno presađivanje u rezervnim odgajivačkim društvima.

 
U spojenom društvu matičnjaci se dograđuju pa ono ima i ulogu bildera, odnosno odgajivačkog društva. Devetog dana od presađivanja matičnjaci se vade iz odgajivačkih društava, sortiraju i smeštaju u rupe u bloku stiropora, a zatim u inkubator. Tako se u odgajivačkim društvima stvara mesto za nove presađene larve i izbegava riziko od eventualnog preranog izvođenja neke matice i gubitka svih matičnjaka. U inkubatoru se konstantno održava temperatura od 34-35o C i relativna vlažnost vazduha 60 do 70%. To su optimalni uslovi za formiranje reproduktivnih organa matice, a upravo se to dešava pri kraju metamorfoze. Boravak matičnjaka u inkubatoru nije obavezan. Oni mogu ostati u odgajivačkim društvima dan duže.

Sparivanje mladih matica
Desetodnevni matičnjaci u bloku stiropora se iz inkubatora prenose do sparivališta i raspodeljuju u centre gnezda dan ranije formiranih oplodnjaka. Kao oplodnjaci se koriste standardna LR tela podeljena pregradama na 3 ili 4 dela. Svaki odeljak ima svoje leto i poklopnu dasku, a mešanje pčela između odeljaka je onemogućeno. Svaki oplodnjak se sastoji od okvira sa leglom pred izvođenjem sa pripadajućim pčelama i okvira sa medom i polenom. Kod troramnih oplodnjaka treći okvir je prazan ili zamenjen ram hranilicom. . Ovako formirani oplodnjaci se eksploatišu do kraja sezone reprodukcije matica. Nekada se javi potreba da se poneki oplodnjak pojača pčelama i leglom, ili okvirom meda. U zavisnosti od tempetarure jedanaestog i dvanaestog dana od presađivanja se izvode mlade matice. Kontrolnim pregledom dva dana posle dodavanja utvrđuje se i evidentira da su se matičnjaci izveli, odnosno mlade matice primile. U suprotnom, dodaju se matičnjaci iz narednog ciklusa. Čak i najbolje odgajene nesparene matice ne vrede mnogo dok se ne spare. Pčele ih prihvataju teško i kada su stare samo nekoliko sati. Većina mladih matica izleće na sparivanje u prvoj nedelji. Sparivanje je prirodno i samo delimično kontrolisano. Pri reprodukciji stotinak matica obezbeđivanje trutova ne predstavlja neki problem. Ali pri masovnoj proizvodnji, kakva je u Apicentru, kongregaciona mesta se moraju obezbediti dovoljnim brojem trutova. U blizini parivališta smešteno je više desetina društava koja su glavni izvor trutova. U ovim društvima se koriste okviri sa više trutovskih ćelija. Iz jednog punog okvira sa takvim ćelijama može se izleći oko 3000 trutova.

 

 

Takođe, u ovim društvima su starije matice i poreklomk iz drugih selekcionoh linija u odnosu na maticu majku za tekuću godinu. Pčele u društvima sa starijim maticama radije odgajaju trutove. Drugačija nasledna osnova trutova isključuje pojavu inbridinga (ukrštanja u bliskom srodstvu).
Ako su vremenske prilike povoljne 14 dana po dodavanju matičnjaka u oplodnjake mlade matice su sparene, polažu jaja, a ima čak I mladih larvica. Tada su spremne za otpremanje da bi ustupile mesta novoj partiji matičnjaka. Prilikom vađenja iz oplodnjaka kontroliše se da li matica regularno polaže jaja, da li zadovoljava standarde u pogledu veličine, razvijenosti svih delova tela i ponašanja na satu među pčelama. Kao i sve prethodne etape u reprodukciji matica i ova je praćena vođenjem odgovarajuće evidencije. Matica koja ne zadovoljava ove standarde se eliminiše. U suptrotmnom se hvata za krila, potom drugom rukom za grudni deo i obeležava bojom propisanom za tu godinu. Sledeće, 2012. godine matice će biti obeležene žutom bojom. Zajedno sa 6-7 mladih pčela iz istog oplodnjaka stavlja se u kavez. Pčelama i matici u transportnom kavezu je dostupna šećerna pogača iz posebnog parafinisanog odeljka. Bočni prorezi i žičana mreža na kavezu obezbeđuju ventilaciju. Na mrežu se stavi kap vode, kavezi se zaštite od sunca i transportuju do distributivnih centara, odnosno pčelara. Svaki naš kavez nosi etiketu sa serijskim brojem i poreklom matice.
U toku jedne sezone proces reprodukcije matica se odvija kroz 12 do 16 ovakvih ciklusa.

 

 

Zaraženost varoom u poslednje 22 godina. 

Od prve pojave pčelinjeg parazita Varroa destructor na pčelinjacima u istočnoj Srbiji, polovinom sedamdesetih godina prošlog veka, prošlo je skoro četrdeset godina. Za to vreme varoa, parazit kod nas obično poznat kao krpelj, iako bi bilo pravilnije da ga nazivamo grinjom, naneo je ogromne štete pčelarstvu kako kod nas tako i u drugim zemljama širom sveta.

U međuvremenu je utvrđeno da sem direktnog parazitiranja varoa učestvuje i kao vektor-posrednik i prenosilac različitih virusa, a moguće i drugih mikroorganizama štetnih za medonosnu pčelu.

Da bi se sprečilo veće propadanje pčelinjih društava pčelari su se uglavnom oslanjali na korišćenje različitih hemijskih preparata, čija je primena dovodila do većeg ili manjeg negativnog uticaja na kvalitet pčelinjih proizvoda. Sem toga, varoa je vremenom sticala rezistentnost na različite primenjene antivarozne preparate.

Od početka invazije parazita primećeno je da izvestan broj pčelinjih društava preživljava. Na osnovu iskustva sa drugim poljoprivrednim (životinjskim i biljnim) vrstama moglo se pretpostaviti da bi prirodna selekcija vremenom dovela u ravnotežu interese domaćina – medonosne pčele i varoe kojoj nije u prirodi da zajedno sa domaćinom nestane. Shodno tome usmerenom veštačkom selekcijom trebalo bi da se dobiju tolerantnije pčele u odnosu na varou.

Da je ovo bilo moguće pokazala su i naša istraživanja u drugoj polovini osamdesetih godina prošlog veka u okviru američko-jugoslovenskog naučnog projekta. Tada su posle tri selekcione generacije društva tolerantnije linije preživljavala, a manje tolerantne propadala. Pošto je ovakva selekcija bila jednostrana takve pčele su bile manje produktivne. Posle završetka projekta se odustalo od takvog pristupa rešavanju problema varoe. Naši pčelari su prirodno više cenili veću mednu produktivnost, jer su za suzbijanje varoe imali štapiće natopljene raznim vrstama hemikalija ili su vršili zadimljavanje listićima amitraza.

Mi smo u okviru Agroekonomika od polovine devedesetih godina prošlog veka nastavili sa programom selekcije na mednu produktivnost uzimajući u obzir i intenzitet zaraženosti varoom, kako pojedinačnih pčelinjih društava, tako i po linijama, a od 1998. godine i ukupno po godinama za ceo selekcioni pčelinjak.

Kao što se vidi iz priloženog grafikona u ovom istraživanju korišćeno je godišnje najmanje 78, a najviše 101 pčelinjih društava Apis mellifera var.carnica. Da bi se ustanovio intenzitet zaraženosti varoom vršeno je tretiranje određenim akaricidnim preparatima i to od 6. septembra svake godine, osim 2013. kada je tretiranje započeto 10. septembra. U ostalim periodima godine nije bilo nikakvog suzbijanja parazita. Do 2000. god. su korišćene „Apistan“ trake na bazi fluvalinata, a od 2000 god. „Checkmite“ plastične trake sa aktivnom supstancom kumafos. Oba sredstva su američkog porekla. U poslednjih sedam godina pored navedenih vršene su uporedne probe sa različitim trakama domaćeg porekla.

Sva pčelinja društva su imala podnjače sa žičanim mrežama i metalnim ulošcima na koje je opadala oborena varoa. Brojanje varoa je vršeno svakodnevno u periodu intenzivnog opadanja parazita, a kasnije, sa smanjivanjem broja opalih varoa svaka 2 ili 3 dana.

Posle osnovnog tretiranja, koje se završavalo oko 10. oktobra, vršeno je i naknadno kontrolno tretiranje u toku novembra da bi se utvrdila relativna efikasnost osnovnog tretiranja. U te svrhe je korišćen Apitol, odnosno u nekoliko poslednjih godina oksalna kiselina.

Analiza podataka po godinama i trend zaraženosti

Iz posmatranog perioda od 21 godine očigledno je da je 1999. godine bilo najviše varoe, u proseku za 86 pčelinjih društava 1829,1 opalih parazita po društvu. Te godine kod jednog pčelinjeg društva izbrojano je oko 10500 varoa. I pored toga to pčelinje društvo je preživelo zimski period. Istina, bilo je svedeno na 3-4 okvira pčela. Uzrok opstanka ovog društva je verovatno odsustvo većeg delovanja virusa i drugih nepovoljnih faktora. Ni te, kao i drugih godina nije bilo gubitaka od varoe na selekcionom pčelinjaku. Interesantno je napomenuti da je prethodne, 1998. godine bilo daleko manje zaraženosti nego u godini bombardovanja. Istina, bombe nisu padale u okolini pčelinjaka koji se sve vreme nalazi u selu Vranić, opština Barajevo. Godina 1999 je poslednja u kojoj su za suzbijanje varoe korišćene Apistan trake, jer smo primetili da se njihova efikasnost počela da smanjuje.

U 2000. godini započeta je primena „CheckMite“ traka. Njihovo korišćenje je trajalo do 2013. godine, kada im je efikasnost iznosila 85%. Nakon njih su primenjene Argus Ras trake, a potom, u decembru i oksalna kiselina. Nakon ovog poslednjeg tretmana nisu registrovane opale varoe.

 

 

U 2001. godini je ponovo došlo do povećanja broja opalih varoa, ali ne tako drastično kao 1999. godine. Prosečno je po košnici registrovano 460 varoa. U 2002. se taj broj smanjio. Prema do tada uočenoj cikličnosti naizmeničnog uvećanja i smanjenja broja opalih varoa po godinama očekivali smo da će u 2003.godini ponovo doći do skoka zaraženosti varoom. Na naše veliko iznenađenje to se nije desilo. Čak suprotno, prosečan broj parazita opalih na ulošcima ispod mrežastih podnjača drastično se smanjio na 39,5 po pčelinjem društvu. Nije bilo jasno zbog čega se to desilo. Pretpostavljamo da je neki faktor, ili više faktora uticalo na intenzitet razmnožavanja varoe u toku ekspanzije legla. Ovo se može dovesti u vezu i sa našim od ranije poznatim zapažanjem pojave neplodnih ženki u 1989. godini. Da li je to bio slučaj i ove sezone ili je u pitanju bilo nešto drugo ne možemo reći. U 2004. godini umesto da se zadrži tako nizak ili nešto viši nivo zaraženosti došlo je do dramatičnog povećanja broja opalih varoa, sa prosekom od 1297,3 varoa po pčelinjem društvu. U 2005. se ponavlja pad zaraženosti slično onome iz prethodnog perioda, ali ipak u nešto većoj meri nego ranije. Naredne, 2006. godine ponovo dolazi do velike infestacije, druge po količini opalih parazita, odmah posle 1999. U toku 2007. i 2008. godine imamo postepeno smanjenje zaraženosti, bez naizmeničnog povećanja i smanjenja broja opalih varoa.

Od 2009. do 2015. godine nastaje period od sedam godina veoma niske zaraženosti. U ovom periodu najviši prosek opalih varoa je u 2010. godini, i to 247,6 po pčelinjem društvu. Interesantno je se i u ovih sedam godina javlja naizmenično smanjivanje i povećanje zaraženosti, ali uz minimalne razlike i na veoma niskom nivou. Apsolutni minimum zaraženosti varoom u poslednjih šesnaest godina je u 2012. godini, u proseku 23,2 varoe za 97 pčelinjih društava. U narednoj, 2013. godini došlo je do povećanja na 125,4 oborenih parazita. U 2014. godini je došlo do blagog povećanja broja oborenih varooa, da bi u 2015. godini ponovo došlo do opadanja broja oborenih varooa. U 2016 je došlo do porasta broja oborenih varooa, u proseku 505,16 varoa, smatramo da je na to uticala blaga zima i to što je mnogo varoe pokupljeno na suncokretovoj paši. U 2017. godini je ponovo došlo do opadanja broja varooa, u proseku je izbrojano 101,91 varoa, a na to je verovatno pored selekcije uticalo i sušno leto. U 2018 je došlo do rasta broja varooe, u proseku je izbrojano 545,33 varooe. Umereno toplo i vlažno leto je bilo idealno za razvoj varoe, pered toga velika količina varoe je pokupljena na lipovoj i suncokretovoj paši. To se vidi i iz činjenice da je na odgajivačkom pčelinjaku koji nije seljen prebrojano samo 64,7 varooa u proseku po košnici. U 2019 je ponovo došlo do značajnog pada zaraženosti.

Iako su prethodne godine, tj. U jesen 2017. godine oba pčelinjaka tretirana na isti način, na ovom grafiku se vidi drastična razlika u stepenu zaraženosti varoom. To je posledica selidbe selekcionog pčelinjaka, prvo na lipovu, a zatim in a suncokretovu pašu. Na oba pčelinjaka je primetna velika razlika u stepenu zaraženosti između pjedinačnih društava. Iz ovog grafika se može izvući nekoliko zaključaka. Najvažniji je taj da broj varoa u društvu zavisi od genetike, efikasnosti prethodnog tretmana, vremena koje je proteklo od prethodnog tretmana i stepena zaraženosti pčelinjih društava u okolini. Tu naravno ne mislimo na neposrednu okolinu, već na površinu koju obilaze pčele izletnice pri sakupljačkim letovima.

Iz ovog grafika mi vidimo da je veliki broj društava iz nama nepoznatih društava koja su okruživala naš selekcioni pčelinjak na lipovoj i/ili suncokretovoj paši bio izuzatno jako zaražen varoom. Kao uzrok varijacija u broju varoa između košnica smo razmatrali i mogućnost naleta na košnice. Pošto smo imali fotografije sa paše na kojima smo videli raspored društava sa brojevima košnica utvrdili smo da to nije slučaj. Tako da su npr. društva sa najvećom zaraženošću bile postavljena u sredini redova gde nisu mogle biti izložene naletu. Sa obzirom na to da se na pčelinjacima Apicentra obavlja dvogodišnja selekcija utvrdili smo da su neke matice čija su društva bila sklonija većoj zaraženosti u prvoj godini, to ponovile i u drugoj. Dok su neka društva čije su matice imale malo varooe to ponovile i u uslovima kada su bile izložene ogromnom broju varoa u okolini. Da li je to posledica toga da su pčele iz otpornijih društava manje privlačna varoi, pa se varoa manje kači na te pčele, ili toga što takva otpornija društva posle ulaska zaraženih pčela u društvo na neki način eliminišu ili spreče uspešno razmnožavanje te varoe ne znamo. Verovatno su zastupljeni i jedan i drugi scenario. U svakom slučaju nama, zbog odabira što otpornijih društava na varoou, ovakvo povećanje zaraženosti na paši odgovara. Selekcija na otpornost prema varoi je mnogo efikasnija kada matice biramo na osnovu razlika u zaraženosti koja se meri u desetinama i stotinama varoa, nego kada bi to radili na malim razlikama od samo 2-3 varoe. Takav slučaj bi bio na odgajivačkom pčelinjaku gde 27 društava ima od 0-10 varoa, 12 društava od 10-25 varoa, 21 društvo od 25 do 100 varoa, a samo 20 društava preko 100 varoa od kojih samo četri društva imaju preko 200 varoa. Pretpostavljamo da bi ova društva sa 200 i više varoa, da su nošena na pašu imala preko 1500 varoa slično kao i najzaraženija društva na selekcionom pčelinjaku. Možemo da kažemo i da bi zaraženost na selekcionom pčelinjaku bila mnogo manja da nije seljen na lipovu i suncokretovu pašu.

Grafik 2. Razlika u zaraženosti između odgajivačkog i selekcionog pčelinjaka 2018 godine.

Od ukupno 101 društva na selekcionom pčelinjaku šest društava je imalo između 1810 i 4752 varoe. Mi to ne radimo zbog selekcije, ali društvima koja su najpodložnija varoi treba promeniti maticu jer će i u narednim godinama služiti kao izvor zaraze. 

Na osnovu svega izloženog može se zaključiti, bar za sada, da je dugogodišnja kontrola zaraženosti varoom i uzimanje u obzir ovog faktora prilikom odabiranja matica-majki u okviru selekcije pčela na mednu produktivnost i reprodukcije matica dovelo do stabilizacije odnosa između medonosne pčele kao domaćina i varoe kao parazita. Ovo pčelarima koji koriste matice “Apicentra” omogućuje pčelarenje i suzbijanje varoe uz minimalnu intervenciju u jesen odgovarajućim sredstvima.

Naravno, mi ne znamo da li je ovo postignuće uglavnom rezultat selekcije ili i uticaja nekih drugih faktora. Sličnih dugogodišnjih praćenja zaraženosti drugih genetskih populacija kod nas nije bilo. Pošto je ovaj članak namenjen pčelarima on nema strukturu koja se zahteva pri publikovanju u časopisima strogo naučnog karaktera.

 

 Tabela 1. Prezimljavanje pčelinjih društava sa selekcionim maticama dvadeset i devete skupine selekcionih generacija u drugoj godini performans testiranja

Linija selekcije	Matica zazimljeno u 2012/’13	Matica uginulo u zimu’12/’13	Matica tiho zamenjeno u 2013. god.	Matica dato u reprodukciju u 2013. god.	Matica testirano na produktivnost u 2013. god. (2. god testiranja)
40-56-22-52-47-56-46-8-1-37-63-42-2-69	11	0	1	1	11
40-56-22-52-62-47-24-23-26-70-39-41-11-23-45-68-43-11	10	1	1	1	9
P-26-28-36-41-64-32-56-14-49-29-2-30-29	11	1	2	1	10
W-7-37-34-10-50-72-11-32-70-40-9-27-29-66-41	6	2	1	1	4
Ukupno	38	4	5	4	34

Tabela 2. Prezimljavanje pčelinjih društava sa selekcionim maticama tridesete skupine selekcionih generacija u prvoj godini performans testiranja

Linija selekcije	Matica zazimljeno u 2012/’13	Matica uginulo u zimu ‘12/’13	Matica tiho zamenjeno u 2013. god.	Matica dato u reprodukciju u 2013. god.	Matica testirano na produktivnost u 2013. god. (1. god testiranja)
W-7-37-34-13-7-5-30-39-53-27-29-66-21-63	12	2	0	0	10
40-56-22-52-62-48-24-23-26-70-41-2-27-70-48-28-70-5	12	0	1	0	12
V-16-35-10-23-39-17-2-62-49-27	11	0	0	0	11
10-16-76-26-22-66-18-4-43-12-4-43-48	10	0	0	0	10
Ukupno	45	2	1	0	43

Red. Br.	Linija selekcije	Prosek unosa meda linije za tri dana (kg)		Srednja vrednost (kg)	Odabrane majke		Unos majke za tri dana (kg)		Srednja vrednost majke	Primedba
		I god.	II god.	X (3+4)	Br. koš.	Br.matice	2012.	2013.	X (8+9)
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11
1	40-56-22-52-47-56-46-8-1-37-63-42-2-69-11	7,3	7,6	7,5	60	W-11	10,0	13,6	11,8
2	40-56-22-52-62-47-24-23-26-70-39-41-11-23-45-68-43-11	6,0	7,4	6,7	14	W-31	5,4	10,7	8,0
3	P-26-28-36-41-64-32-56-14-49-29-2-30-29	5,4	8,6	7,0	47	W-49	7,2	10,1	8,6
4	W-7-37-34-10-50-72-11-32-70-40-9-27-29-66-41	4,9	7,8	6,3	75	W-72	10,4	9,1	9,7

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Tabela 8. Izvod podataka o jesenjem kontrolnom pregledu pčelinjih društava četiri linije 30.skupine selekcionih generacija, selekcije na mednu produktivnost, tolerantnost na krečno leglo i varou sa srednjom vrednošću, varijansom i standardnom devijacijom.Prva godina testiranja 2013. a druga 2014.godina

Redni broj	Linija selekcije	Košnica broj	Matica broj	n	Pčela u 1/10	Legla u 1/10	Meda u 1/10	Polena u 1/10	Kval. legla (1-3)	Temperam. (1-4)	Krečno leglo		Primedba
											S	P
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14
1	W-7-	143	Y-41	10	8.1	3.6	11.9	0.4	3.0	4.0
	37-34-	26	Y-42		12.2	4.5	14.4	0.9	3.0	4.0
	13-7-	8	Y-43		12.3	4.5	11.0	1.1	3.0	4.0
	5-30-	17	Y-46		11.9	3.3	8.8	1.4	3.0	4.0
	39-53-	4	Y-49		17.0	3.6	13.2	1.3	3.0	4.0
	27-29-	69	Y-54		11.1	4.2	11.2	0.6	3.0	4.0
	66-21-	64	Y-55		13.0	4.3	13.0	1.4	3.0	4.0
	63	74	Y-56		7.9	2.8	10.5	1.1	3.0	3.0
		79	Y-57		10.9	4.8	13.3	0.0	3.0	4.0
		1	Y-58		12.5	5.5	11.9	0.8	3.0	3.0
			S		116.9	41.1	119.2	9.0	30.0	38.0
			Xsr		11.7	4.1	11.9	0.9	3.0	3.8
			Var		6.6	0.6	2.7	0.2	0.0	0.2
			St.dev		2.6	0.8	1.6	0.5	0.0	0.4

 

Redni broj	Linija  selekcije	Košnica broj	Matica broj	n	Pčela u 1/10	Legla u 1/10	Meda u 1/10	Polena u 1/10	Kval. legla(1-3)	Temperam.(1-4)	Krečno leglo		Primedba
											S	P
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14
2	40-56-	15	Y-21	11	11.4	3.9	10.4	0.6	3.0	4.0
	22-52-	9	Y-23		10.3	4.2	9.8	0.7	3.0	4.0
	62-48-	114	Y-24		11.2	3.2	9.6	0.9	3.0	4.0
	24-23-	62	Y-25		10.5	3.7	14.1	0.7	3.0	4.0
	26-70-	36	Y-26		11.9	3.1	12.1	1.1	3.0	4.0
	41-2-	65	Y-27		4.3	1.6	8.1	0.5	3.0	4.0
	27-70-	54	Y-28		5.4	2.6	8.7	0.4	3.0	4.0
	48-28-	68	Y-29		9.6	4.4	12.2	0.9	3.0	3.0
	70-5	16	Y-30		11.1	4.2	11.5	0.4	3.0	4.0
		42	Y-312		10.5	4.1	9.0	0.7	3.0	4.0
		5	Y-32		9.6	3.7	8.8	1.0	3.0	4.0
			S		105.8	38.7	114.3	7.9	33.0	43.0
			Xsr		9.6	3.5	10.4	0.7	3.0	3.9
			Var		6.1	0.7	3.5	0.1	0.0	0.1
			St.dev		2.5	0.8	1.9	0.2	0.0	0.3

 

Redni broj	Linija selekcije	Košnica broj	Matica broj	n	Pčela u 1/10	Legla u 1/10	Meda u 1/10	Polena u 1/10	Kval. legla(1-3)	Temperam. (1-4)	Krečno leglo		Primedba
											S	P
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14
3	V-16-	76	Y-61	11	9.6	3.6	8.5	1.2	3.0	4.0
	35-10-	77	Y-62		13.2	4.1	12.2	1.0	3.0	4.0
	23-39-	84	Y-63		11.9	5.3	11.4	0.7	3.0	4.0
	17-2-62-	78	Y-64		13.3	4.8	8.7	1.0	3.0	4.0	2
	49-27	93	Y-65		12.1	4.9	12.1	1.3	3.0	4.0
		82	Y-66		10.8	3.0	11.4	0.7	3.0	4.0
		85	Y-67		11.7	4.1	11.0	1.2	3.0	4.0
		88	Y-68		11.3	3.9	12.2	0.8	3.0	4.0
		39	Y-69		13.5	4.2	12.5	1.0	3.0	4.0
		71	Y-70		9.2	4.0	10.2	0.6	3.0	4.0
		53	Y-71		9.3	3.8	7.8	1.3	3.0	4.0
			S		125.9	45.7	118.0	10.8	33.0	44.0
			Xsr		11.4	4.2	10.7	1.0	3.0	4.0
			Var		2.5	0.4	2.8	0.1	0.0	0.0
			St.dev		1.6	0.6	1.7	0.3	0.0	0.0

 

Redni broj	Linija selekcije	Košnica broj	Matica broj	n	Pčela u 1/10	Legla u 1/10	Meda u 1/10	Polena u 1/10	Kval. legla(1-3)	Temperam. (1-4)	Krečno leglo		Primedba
											S	P
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14
4	10-16-	6	Y-1	10	10.8	4.8	11.1	1.6	3.0	4.0
	76-26-	24	Y-3		15.4	3.9	13.7	1.1	3.0	4.0
	22-66-	94	Y-4		12.5	4.8	11.7	1.8	3.0	4.0
	18-4-	11	Y-6		5.3	3.3	8.6	0.7	3.0	4.0
	43-12-	21	Y-8		12.3	4.5	11.0	1.1	3.0	4.0
	4-43-	55	Y-9		12.1	5.5	13.1	0.1	3.0	4.0
	48	83	Y-10		11.3	4.6	10.3	0.9	3.0	4.0
		41	Y-11		10.8	4.0	13.0	0.8	3.0	4.0
		22	Y-12		10.5	4.2	10.8	0.9	3.0	4.0
		34	Y-13		11.7	3.2	12.6	1.5	3.0	4.0
			S		112.7	42.8	115.9	10.5	30.0	40.0
			Xsr		11.3	4.3	11.6	1.1	3.0	4.0
			Var		6.4	0.5	2.4	0.2	0.0	0.0
			St.dev		2.5	0.7	1.5	0.5	0.0	0.0

Knjigu Možete kupiti u kancelariji Apicentra, Vojvode Stepe 57, Beograd ili je poručiti poštom na telefon 011 397 45 40 ,065  2546 798.

Naslov: Pčelarstvo

Autor: Prof. dr Jovan Kulinčević

Izdavač: Partenon

Mesto: Beograd

Godina: 2020.

Knjiga Pčelarstvo namenjena je širokom krugu čitalaca – od početnika preko iskusnih pčelara pa do studenata i stručnjaka iz oblasti pčelarstva. Za razliku od prethodna tri izdanja, ovo je prošireno novim sadržajima i saznanjima iz pčelarske prakse i nauke. Savremeno pčelarstvo predstavlja integralni deo poljoprivrede i neposredno utiče na prinose u toj važnoj grani putem ukrštenog oprašivanja različitih biljaka. Proizvodnja zdrave hrane od koje zavisi opstanak ljudi na Zemlji usko je povezana sa direktnim proizvodima pčelarske privrede kao što su med i drugi pčelinji proizvodi.

Da bi se neko bavio pčelarstvom, neophodno mu je da raspolaže što potpunijim znanjem, jer su uslovi za gajenje medonosnih pčela sve teži zbog sve većih promena u životnoj sredini koje su u velikoj meri negativne po tog, za čoveka, najkorisnijeg insekta. Radi bolje preglednosti, knjiga je podeljena na poglavlja, i to: uvod, biologija medonosne pčele, tehnologija pčelarenja, košnice, oprema i pčelinjaci, kratak pregled radova na pčelinjaku po mesecima, organizacija proizvodnje meda na većim pčelinjacima, selekcija pčela i proizvodnja matica, pčelinji proizvodi, pčelinja paša, pčele i životna sredina i pčelinje bolesti, terapija sa preventivom. Pored navedenih poglavlja, poseban dodatak o prestrukturiranju pčelarstva daje neke ideje u vezi sa daljim razvojem pčelarstva u nas. Jedan broj prikazanih novih recepata na bazi pčelinjih proizvoda uključen je u dodatak o kozmetici.

U uvodu se daje osvrt na značaj pčelarstva kao privredne delatnosti i na mogućnosti bavljenja pčelarstvom različitih kategorija stanovništva. Kratak pregled istorijata pčelarstva omogućava čitaocu da se upozna sa najznačajnijim momentima u razvoju saznanja o pčelama i primeni naučnih rezultata u ovoj delatnosti.

U poglavlju o biologiji medonosnih pčela ukazano je na mesto medonosne pčele u životinjskom svetu, kao i na današnju rasprostranjenost najvažnijih ekonomskih rasa medonosne pčele.

U izlaganju o genetičkim razlikama u ponašanju i podeli rada u košnici i van košnice pokušalo se da sva ta razmatranja budu što konciznija, ali dovoljno jasna i razumljiva za prosečnog čitaoca.

Posebna pažnja poklonjena je tehnologiji pčelarenja, u koju su uključene sve najvažnije operacije koje se obavljaju na pčelinjacima, kako u praktičnim zahvatima početnika, tako i već iskusnih pčelara.

U poglavlju koje se odnosi na košnice, opremu i pčelinjake opisana su najzastupljenije vrste košnica u nas i ukazano je na nedostatak standarda, što uzrokuje šarolikost u opremi, a to neminovno dovodi do smanjenja ekonomičnosti pčelarenja.

Kratak pregled radova na pčelinjaku po mesecima namenjen je pčelarima početnicima i onima koji nisu spremni ili nemaju vremena za čitanje detaljnijih izlaganja. Onim pčelarima koji rade sa većim brojem pčelinjih društava namenjeno je poglavlje o organizaciji proizvodnje meda na većim pčelinjacima. Poseban naglasak dat je pripremi pčelinjih društava za iskorišćavanje glavne paše i obezbeđenje prostora za smeštaj i preradu nektara u nastavcima košnice.

S obzirom na važnost selekcije i proizvodnje matica za pčelarstvo, ukazano je na značaj i mogućnosti unapređenja te delatnosti putem povećanja produktivnosti zasnovane na promenama genetskih karakteristika medonosnih pčela. Opisana je jedna od najčešće primenjivanih metoda proizvodnje matica koja se u programu rada ,,Apicentra“ DOO Beograd koristi već duže vremena.

Posebno je ukazano na mogućnosti i dostignuća u selekciji pčela na otpornost prema različitim vrstama bolesti medonosnih pčela, u čemu veliku ulogu ima njihovo ponašanje. To se osobito odnosi na sklonost odraslih pčela da iz saća i košnice brzo uklanjaju ostatke uginulog legla kao izvora zaraze.

Pčelari treba da budu osposobljeni ne samo da proizvedu što veće količine pčelinjih proizvoda već i da se upoznaju sa njihovom vrednošću kao prirodnih proizvoda i očuvanju te vrednosti.

I pored ograničenog prostora, pokušano je da se o pčelinjoj paši daju najosnovnije informacije kako u pogledu vrsta biljaka, tako i o iskorišćavanju njihovih potencijala lučenja nektara u različitim uslovima.

Pošto su pčele neodvojive od naše životne sredine, posebna pažnja posvećena je različitim aspektima tog problema. U prvom redu to se odnosi na ulogu pčela u ukrštenom oprašivanju voćaka i drugih poljoprivrednih kultura kao i spontanog bilja u životnoj sredini. Data su osnovna uputstva vezana za sam raspored i lociranje pčelinjih društava na plantažama, kao i za zaštitu pčela od trovanja hemijskim sredstvima koja se koriste u poljoprivredi.

Na stavovima koji se zasnivaju na najnovijim istraživanjima ukazano je na mogućnosti korišćenja medonosnih pčela kao indikatora zagađenosti životne sredine. Isto to se odnosi na mogućnost utvrđivanja prisustva nekih minerala u zemljištu preko analiza polena sakupljenog od strane pčela u određenom području. Jedno od najvažnijih poglavlja, koje zauzima i najviše prostora u ovoj knjizi, tretira problem pčelinjih bolesti, parazita i neprijatelja pčela. Izuzetan značaj je poklonjen pčelinjem krpelju (grinji) Varroa destructor (Varroa jacobsoni). U prvom redu to se odnosi na suzbijanje tog parazita i njegovu ulogu kao vektora virusnih, a moguće i drugih pčelinjih bolesti.

Isto tako izložena je dijagnostika, terapija i preventiva najglavnijih bakterijalnih, gljivičnih, virusnih i drugih pčelinjih bolesti.

Prestrukturiranju savremenog pčelarstva kao i viziji njegove budućnosti poklonjena je dužna pažnja jer, kao i u drugim poljoprivrednim delatnostima, nužne su promene kojima će se omogućiti rentabilnije pčelarenje.

Imajući u vidu, između ostalog, interesovanje lepšeg pola za kućnu proizvodnju nekih vrsta kozmetike, dat je veći broj kozmetičkih recepata u kojima su zastupljeni med, pčelinji vosak i polen. Na taj način se omogućuje širenje upotrebe prirodnih pčelinjih proizvoda. Knjiga je ilustrovana većim brojem crno-belih fotografija. Na kraju data je osnovna literatura kojom se autor služio prilikom pisanja knjige. Pored navedenih naslova korišćeno je mnogo naučnih članaka iz stranih časopisa, ali samo jedan deo je uključen u prikazanoj literaturi.

U Beogradu

Autor

Prof. dr Jovan Kulinčević

SADRŽAJ

PREDGOVOR

UVOD

PČELARSTVO U PROŠLOSTI

I BIOLOGIJA MEDONOSNIH PČELA

MESTO PČELA U ŽIVOTINJSKOM SVETU

DANAŠNJA RASPROSTRANJENOST ZAPADNE MEDONOSNE PČELE

RASE MEDONOSNIH PČELA

SASTAV PČELINJEG DRUŠTVA

Matica

Trutovi

Pčele radilice

Pčelinje gnezdo

RAZVOJNI STADIJUMI

DUŽINA ŽIVOTA MEDONOSNIH PČELA

PONAŠANJE MEDONOSNIH PČELA

Genetička struktura pčelinjeg društva

GENETIČKE RAZLIKE U PONAŠANJU MEDONOSNIH PČELA

PODELA RADA U PČELINJEM DRUŠTVU

DRESIRANJE PČELA

ODRŽAVANJE TOPLOTE

TRANSMISIJA HRANE

ORIJENTISANJE

HIGIJENSKO PONAŠANJE PČELA

ULOGA FEROMONA U PČELINJEM DRUŠTVU

ODBRAMBENE AKTIVNOSTI PČELINJEG DRUŠTVA

II TEHNOLOGIJA PČELARENJA

KAKO ZAPOČETI SA PČELARENJEM?

KAKO VRŠITI PREGLED PČELINJIH DRUŠTAVA?

ISHRANA ODRASLIH PČELA MEDOM

ULOGA POLENA I BELANČEVINA

ŠEĆERNI SIRUPI I POGAČE

ZAMENE I DODACI POLENA

KAKO SPREČITI GRABEŽ?

PRERADA NEKTARA I POLENA U HRANU ZA PČELE

SAKUPLJANJE NEKTARA I POLENA

VODA I MINERALI U ŽIVOTU MEDONOSNE PČELE

KAKO PRONAĆI MATICU U KOŠNICI?

KAKO OCENITI VREDNOST MATICE?

KAKO DODATI MATICU?

III KOŠNICE, OPREMA I PČELINJACI

IZBOR KOŠNICE I PITANJE STANDARDA

LANGSTROT-RUTOVA KOŠNICA

DADAN-BLATOVA KOŠNICA

ALBERTI-ŽNIDERŠIČEVA KOŠNICA

POLOŠKA

POMOČNE KOŠNICE I NUKLEUSI

PČELARSKI ALAT I OPREMA

SATNE OSNOVE U MODERNOM PČELARSTVU

IZBOR MESTA ZA PČELINJAK

RASPORED KOŠNICA NA PČELINJAKU

POSTOLJE ZA KOŠNICE

VELIČINA PČELINJAKA

PREMEŠTANJE KOŠNICA NA KRAĆA I DUŽA RASTOJANJA

PČELINJACI NA VOZILIMA

PČELARSKE GRAĐEVINE

IV KRATAK PREGLED RADOVA NA PČELINJAKU PO MESECIMA

Januar

Februar

Mart

April

Maj

Jun

Jul

Avgust

Septembar

Oktobar

Novembar

Decembar

V ORGANIZACIJA PROIZVODNJE MEDA NA VEĆIM PČELINJACIMA

VEŠTAČKO ROJENJE PČELINJIH DRUŠTAVA

PREDNOSTI VEŠTAČKOG ROJENJA

NAČINI VEŠTAČKOG ROJENJA

METODI VEŠTAČKOG ROJENJA

VEŠTAČKO ROJENJE STRESANJEM PČELA

NEGA I DOGRADNJA VEŠTAČKIH ROJEVA

TRŽIŠTE ROJEVA U NAS

VISOKA PROIZVODNJA MEDA

PREZIMLJAVANJE VISOKOPRODUKTIVNIH DRUŠTAVA

RANO PROLEĆE NA PČELINJAKU

PRETPAŠNI PERIOD

PROLEĆNO IŠČEZAVANJE PČELA

VRHUNAC RAZVOJA PČELINJEG DRUŠTVA

PAŠNI PERIOD

DODAVANJE NASTAVAKA

VAĐENJE MEDA IZ KOŠNICA

BRIGA O PČELAMA KRAJEM LETA I U JESEN

VI SELEKCIJA PČELA I PROIZVODNJA MATICA

MATICE KOJE DAJU MATERIJAL ZA PRESAĐIVANJE

POČECI MATIČNJAKA

PRESAĐIVANJE LARVICA

ZAPOČINJANJE MATIČNJAKA

ZAVRŠAVANJE MATIČNJAKA

PRIRODNO SPARIVANJE MATICA

USMERENA SELEKCIJA MEDONOSNIH PČELA

KONTROLISANO SPARIVANJE MATICA

PRIRODNO ROJENJE MEDONOSNIH PČELA

HVATANJE I SMEŠTAJ ROJA

KAKO ROJ ODLUČUJE GDE ĆE SE SMESTITI?

PREVENTIVA I SPREČAVANJE ROJENJA

MATIČNA EVIDENCIJA I ODGAJIVAČKO-SELEKCIJSKI RAD U PČELARSTVU

Tipovi odgajivačkih programa

Usmerena selekcija

Odgajivanje matica i selekcija pčela u svetu

TEHNOLOGIJA ODGAJIVANJA MATICA

Dobijanje larvi

Pripreme za presađivanje

Presađivanje larvi

Izgradnja matičnjaka

Sparivanje mladih matica

Obeležavanje i identifikacija

Kartoni za selekciju i sparivanje

Ocena eksterijera matice i pčela

Ocena kvaliteta legla

Ocena temperamenta

Vreme i način testiranja na mednu produktivnost

Ocena tolerantnosti prema krečnom leglu i varoi

Ocena sposobnosti prezimljavanja pčelinjih društava

Vrsta selekcije medonosnih pčela na pčelinjaku ,,Apicentra“

REPRODUKCIJA MATICA ZA PČELARE

VII PČELINJI PROIZVODI

KAKO NASTAJE MED

DOBIJANJE MEDA IZ KOŠNICE

VRSTE MEDA PREMA POREKLU

FIZIČKA SVOJSTVA MEDA

HEMIJSKI SASTAV MEDA

KRISTALIZACIJA I FALSIFIKOVANJE MEDA

FERMENTACIJA MEDA

KVALITET MEDA U PRODAJI

PREDNOSTI I ZAŠTITA DOMAĆEG MEDA

MED KAO PRIRODNA HRANA

UPOTREBA MEDA RADI SUZBIJANJA RAZNIH OBOLJENJA

KAKO SE UPOTREBLJAVA MED

PROIZVODNJA I TRŽIŠTE MEDA

SVETSKA PROIZVODNJA I TRŽIŠTE MEDA

SEČEN MED U SAĆU

PROIZVODNJA FINO KRISTALISANOG MEDA ILI MEDNOG KREMA

POLEN

Sastav i osobine

Proizvodnjapolena

Čuvanje polena

Potencijalne vrednosti polena

PČELINJI VOSAK

Hemijske i fizičke osobine

Proizvodnja i prerada voska

Upotreba pčelinjeg voska

Priprema pčelinjeg voska za izložbe

MATIČIN MLEČ

Hemijski sastav i osobine

Proizvodnja i čuvanje

PROPOLIS

Hemijski sastav i fizičke osobine

Proizvodnja propolisa

Upotreba propolisa

PČELINJI OTROV

Hemijski sastav i osobine

Proizvodnja i prerada

Upotreba i potencijalne mogućnosti korišćenja

ORGANSKA PROIZVODNJA U PČELARSTVU

Uredba EU i naši propisi

Kompleksan regionalni pristup

Nema mešovitog pčelarenja

Lokacija paše, voda – 3 km, 1.000 m

Formiranje organskog pčelinjaka

Prelazni period i biovosak

Košnice i oprema

Rojevi iz organske proizvodnje

Sečenje krila i obeležavanje matica

Zimnica – med 90%

SUZBIJANJE BOLESTI, PARAZITA I ŠTETOČINA

Nema primene antibiotika

Uklanjanje trutovskog legla

Kiseline i eterična ulja za varou

Pčele tolerantne na bolesti i parazite

Čuvanje rezervnog saća

Dezinfekcija košnica i opreme

Izolacija obolelih društava

PČELINJI PROIZVODI

Nema primene repelenata za dobijanje meda

Skidanje mednih nastavaka uneti u registar

Terapeutska svojstva meda

KONTROLA

Edukacija pčelara

Vođenje detaljnih podataka

Udruživanje organskih pčelara

Sertifikacija

Nerealna očekivanja

KONVENCIONALNO PČELARENJE

Maksimalna proizvodnja

Intenzivna prihrana šećerom

Satne osnove, drugi voskovi i rezidue

Dosta plastike u opremi

Seoba pčelinjih društava na industrijske kulture

Trovanje pesticidima

Suzbijanje parazita i štetočina pčela

Antibiotici

Rezistencija na piretroide

PČELINJI PROIZVODI

Dobijanje meda iz plodišnih okvira

Zagađivanje voska, meda i dr.

Dekristalizacija zagrevanjem

Netačno deklarisanje

Falsifikovanje

Nije sve cmo

VIII PČELINJA PAŠA

KOLIKO DALEKO PČELE LETE NA PAŠU?

SPOLJNI FAKTORI I LUČENJE NEKTARA

UNUTRAŠNJI FAKTORI KOJI UTIČU NA LUČENJE NEKTARA

PROCENA PRINOSA NEKTARA ILI MEDA KOD NEKIH BILJNIH VRSTA

BILJKE PROLEĆNOG RAZVOJA

BILJKE GLAVNE PAŠE

GAJENE BILJKE KAO IZVOR PČELINJE PAŠE

BILJKE PRIMORSKOG POJASA I KRŠA

ŠUMSKA PAŠA

KAKO POBOLJŠATI PČELINJU PAŠU

IX PČELE I ŽIVOTNA SREDINA

MEĐUZAVISNOST PČELA I BILJAKA

ISTORIJAT OPRAŠIVANJA PČELAMA

VRSTE OPRAŠIVANJA

MASOVNOST OPRAŠIVANJA

OPRAŠIVANJE DRVENASTIH VOĆAKA POMOĆU MEDONOSNIH PČELA

PONAŠANJE PČELA PRI SAKUPLJANJU NEKTARA I POLENA

GRAĐA CVETA I PČELA

NEKI PRAKTIČNI ASPEKTI OPRAŠIVANJA

RASPORED I LOCIRANJE PČELINJIH DRUŠTAVA NA PLANTAŽAMA

SARADNJA VOĆARA SA PČELARIMA

OPRAŠIVANJE JAGODASTIH VOĆAKA POMOĆU MEDONOSNIH PČELA

OPRAŠIVANJE ULJANO-INDUSTRIJSKIH BILJAKA

SUNCOKRET

ULJANA REPICA

PČELE I PROIZVODNJA SEMENA RAZLIČITIH POLJOPRIVREDNIH KULTURA

PČELE I GENETSKI MODIFIKOVANE BILJKE

KORIŠĆENJE PČELA U KONTROLI ZAGAĐIVANJA VAZDUHA

STRES I PČELINJE DRUŠTVO

UZROCI IZBACIVANJA LEGLA IZ KOŠNICE

ZAŠTITA MEDONOSNIH PČELA OD TROVANJA

SIMPTOMI TROVANJA PESTICIDIMA

INTEGRALNA ZAŠTITA BILJAKA I PČELA

TROVANJE INDUSTRIJSKIM GASOVIMA

KAKO SMANJITI OPASNOST OD TROVANJA?

SANIRANJE PČELINJAKA POSLE TROVANJA

MOŽE LI MED DA BUDE ZATROVAN?

X PČELINJE BOLESTI, TERAPIJA I PREVENTIVA

BAKTERIJALNE BOLESTI

AMERIČKA TRULEŽ LEGLA

Raširenost američke truleži

Otkrivanje bolesti

Holstov test za otkrivanje truleži

Otkrivanje američke truleži bez otvaranja košnice

Putevi prenošenja zaraze

Kako dolazi do zaraze larvi?

Otpornost i osetljivost pčelinjih društava na američku trulež legla

Suzbijanje američke truleži u Srbiji

EVROPSKA TRULEŽ LEGLA

Kako prepoznati evropsku trulež legla?

Suzbijanje evropske truleži

Preventiva

NOZEMOZA (NOSEMA)

Raširenost nozemoze

Nova vrsta nozemoze – Apis ceranae

Biologija Nosema apis

Simptomi i dijagnoza

Suzbijanje i preventiva nozemoze

KLASIČNA GLJIVIČNA OBOLJENJA

KREČNO LEGLO

Zaražavanje pčelinjeg legla gljivicama krečnog legla

Suzbijanje krečnog legla

Mogućnost selekcije pčela na otpornost prema krečnom leglu

KAMENO LEGLO

Zaražavanje i širenje bolesti

Lečenje oboljenja kamenog legla

PREVENTIVA GLJIVIČNIH OBOLJENJA

VIRUS I PČELA

Značaj virusa za pčelarsku praksu

Hronična paraliza pčela

Satelitski virus hronične paralize pčela

Akutna paraliza pčela

VIRUS DEFORMISANIH KRILA

VIRUS OBLAČASTIH KRILA

KAŠMIRSKI PČELINJI VIRUS

SPORI PARALITIČNI VIRUS

PČELINJI VIRUS ARKANZASA

EGIPATSKI PČELINJI VIRUS

VIRUS CRNOG MATIČNJAKA, FILAMENTOZNI VIRUS I Y VIRUS

PČELINJI VIRUS X

PČELINJI VIRUS DUGINIH BOJA (APIS IRIDESCENT VIRUS)

VIRUS MEŠINASTOG LEGLA

IZRAELSKI VIRUS AKUTNE PARALIZE PČELA

VIRUSI, VAROA I STRES

DA LI JE MOGUĆE SUZBIJANJE VIRUSNIH INFEKCIJA?

VAROZA

Varoza u Srbiji i Cmoj Gori

O morfologiji i biologiji varoe

Utvrđivanje intenziteta zaraze

PREGLED OTPADAKA NA PODNJAČI KOŠNICE KRAJEM ZIME I U TOKU SEZONE

Pregled uzoraka odraslih pčela

Razlika između varoe i pčelinje vaši

Suzbijanje varoe

Primena mrežaste podnjače u dijagnostici i suzbijanju varoe

Biološke metode borbe protiv varoe

Uništavanje krpelja toplotom

Suzbijanje varoe hemijskim sredstvima

Sredstva za zadimljavanje

Hemijska sredstva za zaprašivanje

Sredstva koja deluju raspršivanjem i isparavanjem

Sistemici u borbi protiv varoe

Plastične trake sa akaricidima

CCD izčezavanje

Iskustva iz zaštite bilja

Kako nastaje rezistencija na hemikalije?

Pojava i širenje rezistencije na akaricide

Otkrivanje pojave rezistencije

Moguća rezistencija na sistemike

Koncept integralne borbe protiv varoe

Važnost organizovane borbe protiv varoze

Može li se uspešno pčelariti uz prisustvo varoe?

AKAROZA

Biologija parazita

Simptomi parazitiranja

Dijagnoza

Suzbijanje akaroze

DRUGE VRSTE KRPELJA U KOŠNICI

MALA KOŠNIČINA BUBA (AETHINA TUMIDA) – NOVI PARAZIT

MEDONOSNE PČELE

NEPRIJATELJI PČELA

Voskovi moljci

Rasprostranjenost

Biologija voskovog moljca

Suzbijanje voskovog moljca

Pčelinja vaš

Biologija pčelinje vaši

Dijagnoza i suzbijanje pčelinje vaši

Mravi

Ose i stršljeni

Pauci

Miševi i rovčica

Ptice

Medvedi

PRESTRUKTURIRANJE PČELARSTVA SADA I U BLISKOJ BUDUĆNOSTI

STRUKTURA BUDUĆEG PČELARSTVA

USLOVI ZA EKONOMSKO KORIŠĆENJE PČELA

TIPIZIRANA OPREMA ZA PČELARSTVO

ZAŠTITA PČELA OD BOLESTI I PESTICIDA

NAUČNO ISTRAŽIVACKI RAD I UNAPREĐENJE PČELARSKE PROIZVODNJE

UNAPREĐENJE PRIRODNIH IZVORA PČELINJE PAŠE

UPOTREBA MEDA I DRUGIH PČELINJIH PROIZVODA U KOZMETICI

ŠAMPON SA MEDOM I JAJETOM

MEDNO-POLENSKI ŠAMPON

MEDNO-MLEČNI KONDIŠENER ZA MASNU KOSU

MEDNO-BILJNI KONDIŠENER ZA KOSU

MEDNO TRETIRANJE ZA VRLO SUVU OŠTEĆENU KOSU

TRETIRANJE PLAVE KOSE NA SJAJ

MEDNA MASKA ZA MASNU KOŽU

MEDNO ČIŠĆENJE ZA RUKE

MEDNO ČIŠĆENJE ZA RUKE BEZ SAPUNA

VOSKOV PREMAZ ZA USNE

MEDNI LOSION ZA ČIŠĆENJE

MEDNO-RUŽIN LOSION ZA ČIŠĆENJE

MASKA ZA LICE SA AVOKADOM

MEDNA PROTEINSKA MASKA ZA LICE

KREMA ZA RUKE SA MEDOM I KOKOSOVIM ULJEM

RUČNA KREMA SA POLENOM

KREMA ZA RUKE OD PČELINJEG VOSKA I BADEMOVOG ULJA

HLADNA VOSKOVA KREMA

HLADNA MEDNA KREMA ZA SUVU KOŽU

MEDNA KREMA ZA ČIŠĆENJE

MEDNI LOSION ZA RUKE

MEDNI LOSION ZA RUKE SA RUŽINOM VODICOM

VOSKOVA KREMA ZA RUKE

LITERATURA

REFERENCE

O AUTORU